Słownik pojęć zegarmistrzowskich

Automat – zegarek z automatycznym naciągiem za pomocą ruchu ręki. Obrotowi podlega rotor, który nakręca sprężynę napędową zegarka.

Bezel – pierścień obrotowy, zamontowany na kopercie zegarka, otaczający szkiełko. Wykorzystywany do odmierzania czasu, np. pod wodą.

Bęben sprężyny – zębata tarcza w kształcie kółka oraz cylindrycznej koperty, zamkniętej pokrywką. Urządzenie to obraca się na wale. Zawiera sprężynę napędową. Bęben jest przyłączony do pierwszego zębnika przekładni chodu. W ciągu godziny, kąt jego obrotu oscyluje w przedziale 1/9 do 1/6.

Chronograf (chronoskop) – zegarek z funkcją dodatkowego pomiaru czasu – posiada  stoper. Większość modeli ma dwie, lub trzy dodatkowe małe tarcze. Spełniają one inne  zadania  (np. alarm).

Chronometr – zegarek z sekundnikiem. Jego mechanizm jest przez 15 dni testowany w różnych temperaturach i pozycjach przez Szwajcarski Instytut Kontroli Zegarków (COSC)  pod kątem dokładności odmierzania czasu. Zegarkom, które spełniły kryteria precyzyjności wg normy ISO 3159, nadaje się certyfikat chronometryczny.

Czas uniwersalny – nazywany także Universal Time (UT) został wprowadzony w 1926 roku (jako zastepstwo Greenwich Mean Time- GMT). Ustalono go na podstawie obserwacji astronomicznych. Odpowiada średniemu czasowi słonecznemu na południku, przebiegającym przez brytyjską miejscowość Greenwich – zerowy stopień długości geograficznej. Nasza planeta jest umownie podzielona na 24 strefy czasowe. Wskazanie czasu następuje w oparciu o GMT. Przykład: w Sydney jest czas GMT +8 a w Nowym Jorku GMT -5.

Czasomierz – przyrząd do pomiaru przedziałów czasu. Wyposażony jest w urządzenie elektrycznego uruchamiania i zatrzymywania w wyznaczonej chwili.  Zwany jest niekiedy chronoskopem. Jego wskazania mogą być kasowane. Błąd dokładności czasomierza zawiera się w granicach od 0,1 s (stopery) do 0,000001 s.  (cz. elektroniczny ) na dobę.

Dekiel – spód zegarka. Umieszcza się na nim ważne informacje. Zamyka kopertę i zabezpiecza mechanizm przed uszkodzeniami.

ETA (ETA SA) – Grenschen, znany na świecie szwajcarski producent mechanizmów zegarowych, które są „sercem” wielu powszechnie uznanych firm, produkujących zegarki.

Fazy księżyca – nów, pełnia, wzrastająca, pełnia, malejąca.

Flyback  – mechanizm w chronografach, znany z czasów powstawania lotnictwa. Powoduje, że licznik chronografu w chwili naciśnięcia przycisku, powraca do stanu zerowego i zaczyna na nowo odmierzać czas. Przyczyniło się to do ułatwienia ustalania odpowiedniej pozycji.

GMT – zegarek posiadający możliwość przestawienia go na drugą strefę czasową.

Kaliber – kod nadawany przez producenta. Oznacza rodzaj mechanizmu zegarka. Wprowadzono go w 1715 roku przez Sully’ego w celu uporządkowania i wymiarowania różnych części mechanizmu zegara: słupków, bębna sprężyny, kółek itd.

Koperta – obudowa zegarka w której umieszczony jest jego mechanizm.

Koronka – główka naciągowa, wystająca część mechanizmu zegarka. Służy do regulacji ustawienia wskazówek i datownika oraz do nakręcania zegarka.

Kółko – część zegarka obracająca się dookoła osi. Ma za zadanie przekazywać  siłę  lub ruch.

Mechanizm – „serce” zegarka. Urządzenie odmierzające czas na zasadzie zliczania drgań mechanicznych wahadła lub balansu.

Mechanizm automatyczny  – napędzany poprzez ruch osoby noszącej zegarek. W pełni napięty mechanizm pracuje bez zatrzymania około 35 godzin.

Mechanizm kwarcowy – bateryjny.

Naciąg ręczny – sprężyny takiego zegarka naprężane są, dzięki codziennemu naciąganiu koronki (główki naciągowej).

Niebieszczenie (farbkowanie) – dotyczy wskazówek i śrubek zegarka.  Powierzchnia stali utlenia się podczas jej podgrzewania w temperaturze 290 – 310 stopni C.

Pasek genewski – dekoracja o kształcie żeberkowym na kolbach i mostkach zegarków wysokiej klasy. Nanoszona jest przed dokonaniem uszlachetnienia galwanicznego.

Perpetual Calendar – tzw. wieczny kalendarz. Rodzaj datownika, który automatycznie dostosowuje się do krótszych miesięcy. Bierze pod uwagę lata przestępne.

Płyta zegarowa –  trzyma mostki i inne części w dużych i małych zegarkach.

Podtrzymka (szklana obręcz) – osadzona na środkowej części koperty, trzyma szkło.

Półokres drgania – ruch części, która drga pomiędzy dwoma ogranicznikami. Dotyczy to również regularnych ruchów każdego rodzaju. Ruch wrzeciona (balansu) zegarka dzieli się wtórnie na „półokres drgania na sekundę”. W przypadku oscylatora od 2.5 Hz (rytm 1/5 sekundy) odpowiada temu 5 półokresów drgania na sekundę.

Przekładnia – typ mechanizmu służący do przenoszenia siły i ruchu przez koła zębate. Przekładnia składa się z kółka, którego ząbki  zachodzą pomiędzy skrzydła zębnika.

Przekładnia chodu – zbiór wszystkich kółek w zegarku, w którym poruszenie jednego z nich wprawia w ruch wszystkie pozostałe.

Przycisk – wystająca część, którą przyciska się, aby uruchomić np. alarm budzika, chronograf itp.

Ramka (luneta) – element przytrzymujący szkiełko na kopercie (najczęściej w formie koła lub prostokąta).

Regulator – rodzaj ukształtowania tarczy zegarowej oraz forma wskazywania czasu mają swój początek w okresie, gdy w obserwatoriach były precyzyjne zegary wahadłowe z tarczą zegarową (regulatorem). Niecentralne ustawienie wskazówki godzinowej zapobiega codziennemu, trwającemu przez kilka godzin przesłaniu przez nią wskazówki  sekundnika. Tak wskazywany czas – uszlachetnia te zegary.

Rezerwa naciągu – czas, w którym zegarek będzie „chodzić” po naciągnięciu sprężyny do oporu.

Rezerwa chodu – komunikat na tarczy zegarowej lub w okienku (wskaźniku), podany w liczbie dni lub godzin. Umożliwia określenie stanu naciągu zegarka.

Rotor – w zegarkach naręcznych  obraca się, nakręcając sprężynę napędową.

Rubin – (korund), czerwony skrystalizowany tlenek glinu, bardzo twardy kamień szlachetny. Nadaje się do wytwarzania łożysk dla różnych części obrotowych i wychwytujących zegara. Obecnie w zegarmistrzostwie używa się rubinów syntetycznych.

Savonette – zegarek posiadający obustronne dno. Tarcza zegara otwiera się za pomocą naciśnięcia przycisku.

Skacząca godzina – cyfra godziny na wskaźniku (w okienku) nie przesuwa się płynnie do przodu, lecz jednorazowo przeskakuje przy pełnej godzinie. Dotyczy to także skaczących wskazówek minutowych i sekundowych.

Shock-resistant – zegarek uznawany jest za odporny na wstrząsy, jeżeli po upadku na twardą powierzchnię z wysokości metra nie zatrzyma się, lub jeśli dzienne tempo jego chodu nie zmieni się  o więcej niż 60 s.

Skeleton watch – zegarek w którym większość  elementów  tarczy celowo usunięto, aby jak najbardziej widoczny był mechanizm zegarka.

Spirala – sprężyna, jej końce umocowane są na wrzecionie (balansie) zegara, albo na półmostku balansu. Razem z balansem sprężyna tworzy część regulacyjną zegarka naręcznego.

Swiss Made – dawne oznakowanie na mechanizmie szwajcarskiego zegarka naręcznego, lub na tarczy zegara.

Szkiełka – są ich różne rodzaje:

sferyczne –  wypukłe, przez co nadają zegarkom ładny wygląd;

mineralne – lepiej znoszą ewentualne uderzenia, np. hardlex – kryształ mineralny o wzmocnionej strukturze. Popularnie wykorzystywany jako szkiełka w droższych modelach zegarków;

szafirowe – charakteryzują się dużą twardością, zarysować je może jedynie diament;

szafirowe, mające powłokę antyrefleksyjną – występują w zegarkach najwyższej klasy, zegarek daje złudzenie, jakby nie miał szkiełka;

plastikowe – są bardzo miękkie, można je jednak w prosty sposób polerować.

Tachometr  – określa  prędkość poruszania się na zamierzonym dystansie. Często jest jedną z funkcji zegarków sportowych.

Tarcza zegarowa – umieszczone są na niej wskazówki, odpowiadające godzinom. W wybranych modelach również wyświetlane są daty, jest stoper lub chronograf. Występuje także w zegarach wahadłowych.

Wodoszczelność – określa się w barach ( np. 1 bar. ), atmosferach (np. 6 atm.),  najczęściej w metrach np. 30m, 60m. Dla laika, jest to dość często mylące. W tym wypadku metry nie oznaczają głębokości nurkowania. Oto przykłady:

– 30 m – oznacza zaledwie ich odporność na zachlapanie, mycie rąk, lub deszcz

– 50 m – takie zegarki nie nadają się do nurkowania, można w nich jednak pływać;

– 100 m – z takimi zegarkami można jedynie nurkować z maską i z rurką;

– 200, 300 m – są profesjonalnymi zegarkami do nurkowania.

Zegarki wodoszczelne z reguły mają zakręcaną koronkę. Pod wodą nie wolno przyciskać różnego rodzaju przycisków, np. chronografu. Należy pamiętać, że uszczelki ulegają stopniowemu niszczeniu. Gwałtowna zmiana temperatury wody (np. na basenie), może spowodować jego uszkodzenie.

Wrzeciono zegara (balans) – koło zamachowe umożliwiające równomierne posuwanie się do przodu wskazówek zegara. Najczęściej jest to regulator chodu ze sprężynami w kształcie koła. Posiada zdolność samodzielnego drgania. Balans jest częścią regulującą wychwyt. Umożliwił skonstruowanie zegarków przenośnych z dużą dokładnością chodu.

Wskaźnik (okienko) – wycięcie na tarczy zegarowej, gdzie ukazują się dane: data, miesiąc, dzień tygodnia, godzina.

Wychwyt – przenosi siłę z przekładni chodu na wrzeciono zegara – balans. „Wychwytuje” i „uwalnia” przekładnię chodu w regularnych odstępach czasu.

Zegar [niem.]  jest przyrządem do ciągłego mierzenia i wskazywania czasu. Zazwyczaj ukazuje to zjawisko jako położenie wskazówek przesuwających się po tarczy, lub jako odczyt cyfrowy. Jego działanie jest zwykle oparte na zjawiskach okresowych (obrót Ziemi dookoła własnej osi, ruch wahadłowy) lub, rzadziej , zjawisk nieokresowych (połowiczny okres rozpadu pierwiastków promieniotwórczych, wypływ cieczy z naczynia). Tradycyjny zegar składa się z szeregu kół zębatych napędzanych sprężyną bądź  ciężarkiem.  Regulowany jest kołem balansowym lub wahadłem.

Zegarek szkieletowy – różne części składowe mechanizmu, jak i obudowa są tak skonstruowane, że można widzieć wnętrze o raz funkcje zegarka.

Złocenia:

Metoda galwaniczna –  polega na nanoszeniu na powierzchnię danego elementu równomiernej warstwy złota. Proces ten zachodzi dzięki reakcji chemicznej. Ze względu na porowatą strukturę metalu, naniesienie równomiernej grubości złocenia powoduje, iż wierzchnia warstwa złocenia  jest również porowata i stosunkowo mało trwała. Uznaje się, że 1mikron złocenia w trakcie normalnego użytkowania, wyciera się w ciągu 1 roku.

Metoda  PVD – polega na napyleniu na powierzchnię danego elementu złotego proszku ( najczęściej jest to złoto 22-24 karatowe ) wraz z innym metalem. Najczęściej stosowaną “domieszką” jest tytan. Całość procesu odbywa się w komorach wysokociśnieniowych w dużej temperaturze i tak zwanej atmosferze beztlenowej. Tego typu działanie  powoduje, że wierzchnia warstwa złocenia jest gładka, dzięki czemu mniej podatna na ścieranie. Zakłada się, ze złocenie PVD jest tak samo trwałe jak 10 mikronowe złocenie metodą galwaniczną.

Wstawki ze złota – metoda ta, polega na zastąpieniu złocenia wstawieniem w dane miejsce, elementu wykonanego ze złotej taśmy lub też w całości wykonanego określonego elementu zegarka ze złota. Porównując – 20 mikronowe złocenie metodą galwaniczną ma grubość 0,02 mm, natomiast najcieńsza ze stosowanych do wstawek blaszek ma grubość 0,2 mm. Czyli jest  10 razy grubsza od złocenia galwanicznego. W związku z tym, złocenie tego typu jest najbardziej trwałe oraz niestety najdroższe.